*Bohumil Hrabal* (ur. 28 marca 1914 w Brnie, zm. 3 lutego 1997 w Pradze), czeski pisarz, uważany za znaczącego twórcę światowej literatury XX wieku. Jego książki zostały przetłumaczone na ponad 25 języków. Według jego opowiadań powstało kilka filmów, z których najbardziej znane są Pociągi pod specjalnym nadzorem Jiříego Menzla (Oscar za najlepszy film nieanglojęzyczny).

Hrabal w swoich książkach (większość to zbiory luźno powiązanych ze sobą opowiadań) zawarł obraz Pragi, w której mieszkał przez większość swego życia, jako miejsca magicznego. Miejsca, które opisywał są dziś odwiedzane przez wielbicieli jego prozy z całego świata. Są to przede wszystkim knajpy, w tym szczególnie gospoda U Zlatého Tygra i cała dzielnica Libeň. Także postacie, które wypełniają karty jego dzieł są niezwykłe: żona Eliška, zwana także Pipsi, stryj Pepin, który pojawia się w prawie każdej książce, znajomi artyści opisani w Weselach w domu i ukochane przez pisarza koty. Niemal wszystkie historie opowiadane są przez Hrabala z dystansem, przymrużeniem oka, mimo że często dotyczą one smutnych przeżyć – II wojna światowa i zbrodnie popełniane przez niemieckich okupantów oraz w czasach komunistycznej dyktatury w Czechosłowacji. Ten sposób opowiadania wpisuje się w tradycję praskich pábiteli – bywalców knajp opowiadających przy piwie cudowne, częściowo zmyślone historie. Większość ludzi kocha tę literaturę właśnie za atmosferę serdeczności, ciepła, senności i surrealizmu oraz słodkiej ironii, z jaką patrzy autor na świat i własne życie. Dzięki niezwykłemu językowi, w którym odbija się czeszczyzna z praskich piwiarni, autor wywarł także wpływ na język Czechów.

A jak dziś wygląda dziś praska dzielnica Libeň?

Autor zdjęć: Jan Langer

Wyjazd do Ostrawy bardzo się opłacił. W ostatniej chwili udało mi się zdobyć bilety na sztukę GOTTLAND wg Szczygła.

Godzina 18.00, centrum miasta. Ludzie się powoli zbierają. Przychodzą całymi rodzinami, zabierają ze sobą przyjaciół. Odświętnie ubrani. Niektórzy czekają w ciszy, reszta dyskutuje o sztuce. Zastanawiają się jak scenarzysta poradził sobie z przeniesieniem książki na deski teatru, a inni się martwią, że nie zrozumieją sztuki, bo nie czytali książki.

Po wszystkim okazało się, że *JEŚLI POLAK NIE CZYTAŁ KSIĄŻKI SZCZYGŁA, A NIE ZNA HISTORII CZECH, NA SPEKTAKLU NIE MA CZEGO SZUKAĆ*

Trzy dzwonki, wrzawa ucicha i pędzimy zająć miejsca. Światło gaśnie, napięcie jest już całkiem duże.

„Kdo neskáče, není Cech!” – zabrzmiało pierwsze zdanie sztuki. No i piętnastka aktorów zaczęła skakać. Nawet ten o kulach, który grał inwalidę. Początkowo chaotyczna akcja szybko składała się w kolejne całości. Czekałem na epizod z Bat’ą. Niestety został potraktowany bardzo po macoszemu.

LUDZIE MYŚLEĆ – MASZYNY HAROWAĆ!
ANI KROKU BEZ BAT’Y!
BAT’A BOHATEREM NARODU!
ZLIN CENTRUM PRZEMYSŁOWYM ŚWIATA!

******

Wątek Lidii Baarovej był znacznie bardziej rozbudowany. Widzimy jej miłosny trójkąt z Goebbelsami, uniesienia, wątpliwości a na końcu upadek. Stara Baarová stoi obok młodej i jest teraz jej sumieniem, tłumaczy się za błędy młodości, ale tak naprawdę nie dostrzega naiwności swych działań.

********

Mój długo wyczekiwany wątek odnośnie Pomnika Stalina był dopiero w drugim akcie, ale został  bardzo ciekawie przedstawiony. Postać twórcy pomnika Otakara Sveca była mniej ważna niż sama budowa kolosa. A Kolos z minuty na minutę stawał się coraz większy. Aktorzy siedząc za stołami w równym tempie przysuwali je z końca sceny prawie pod twarze widzów z pierwszego rzędu. Powtarzali jak mantrę zdania:

„Bez vody nejde pít
bez chleba nejde jíst,
bez očí nejde čist…”

Do tej pory słowa te chodzą po mej głowie.

A na dwóch krańcowych stołach leżą ciała Sveca oraz jego żony.

Stoły jak pomnik – im są bliżej tym pomnik staje się większy. Im bardziej synchroniczna jest akcja przesuwania stołów tym bardziej głupieje społeczeństwo – „Stawiamy Największy na świecie Pomnik Wodzowi!” Ludzie umierają ze strachu, że coś może pójść nie tak. A gdy trzeba go zburzyć, sprawą najwyższej wagi było delikatne odłupanie głowy betonowego Stalina.

******

Kochaneczkiem ludu został na wiosnę.
Za jakiś czas szukano mu gorączkowo miejsca na pochówek. Udało się położyć go w miejscu grabarza, Pana Vybornego. Otaczali go bardzo przyzwoici ludzie.

Wcześniej odegrał swą życiową rolę w filmie pod tytułem „Świadectwa znad Sekwany”. A najważniejszą kwestią, jaką wypowiedział było: „Dubček jest kretynem!”. Ta rola zniszczyła jego życie. Widzimy  naszego „aktora” w momencie, gdy dowiaduje się o spisku i jego zachowanie. Symbolem upadku Procházki został film „Ucho”.

*******

Najwięcej emocji wzbudził wątek sporu Heleny Vondračkové oraz Marty Kubišové. Obie piękne, utalentowane, przebojowe. Razem koncertują, zdobywają kolejne nagrody. Do momentu gdy ujawniono skandalizujące pornozdjęcia Kubiszowej. Ktoś taki jak ona nie mógł już być osobą publiczną!

“Časy se mění”

Marta zmaga się ze smutkiem oraz z reżimem. Helenka dalej odnosi sukcesy. I tłumaczy się: „Musiałam śpiewać, byłam młoda. Co mogłam robić poza śpiewaniem?”

Po latach słyszymy z ust Sądu rozstrzygnięcie kolejnego, niedawnego sporu między Kubiszową a Vondraćkovą.

******

Noc sylwestrowa to to, na co wszyscy czekamy. Nasi bohaterowie też się nie mogli jej doczekać. Tak się im śpieszyło, bo chcieli ośmieszać przywary wielu znanych osób. Karel Gott ukazał się jako Bóg, śpiewająca doskonałość. Co chwila doklejał sobie Złote Słowiki, reszta chciała się pokazać z jak najlepszej strony. Wynikiem było ukazanie karykaturalnej rzeczywistości.

******

Od zawsze wiadomo, że łóżko to najbardziej intymne miejsce. Dlatego gdzie, jak nie w łóżku poznamy wszelkie wady i przywary danej osoby?

Nasi bohaterowie obnażyli się właśnie w łóżku. Pokazywali nam swoje najlepsze strony. Po chwili okazało się, że wszystko co prezentują, wzięte do kupy jest szalone, wręcz przerażające. Niby każdy inny, ale w komunizmie nikt nie mógł się wyróżniać. Powstała ludzka masa bezlitośnie wylewająca się ze sceny wprost na pierwsze rzędy publiczności.

*****

Sposób przedstawienia książki bardzo mnie zaskoczył. Przyznam się szczerze, że nie wyobrażałem sobie jak w ogóle można przenieść coś takiego na deski teatru. Jednak się udało i to całkiem fajnie. Akcja szybko się zmienia, aktorzy są przekonywujący, na scenie ciągle się coś dzieje, a narracja jest powalająca. Kiedy trzeba jest smutno, innym razem prześmiewczo.

Najciekawsze jest, że Czesi na większość wątków reagowali śmiechem. Dla mnie jako Polaka, było to zaskakujące. My przyzwyczajeni jesteśmy do tego, że nasz naród jest Mesjaszem, każdy ucisk należy opłakiwać. A Czesi, mimo że okupowani tak samo jak my, śmieli się z tego.

Tylko dla jednej pani sztuka nie była zabawna. Wyszła ze łzami w oczach po pierwszym akcie. Gdy zapytałem się jej dlaczego wychodzi odpowiedziała, że w komunizmie przetrzymywali jej ojca w więzieniu przez 20 lat. A sztuka właśnie o tym przypomniała.

Chyba najlepsza komedia jaką widziałem. Po co, jak w Polsce, siłować się, żeby coś było śmieszne, kiedy zamiast tego wychodzi żałośnie? Czesi nie dość, że opowiedzieli prostą historię, to ukazali ją w iście czeskim stylu! Nic dziwnego, że film okazał się hitem w Republice, a niedługo premierę będzie miała druga część, tym razem Může v pokušení.

Helena jest psychologiem, pomaga małżeństwom z problemami. Jednak sama nie radzi sobie ze swoimi. Jej mąż zdradził ją na oczach wszystkich z 20-letnią Murzynką. Do tego wszystkiego dochodzi matka, Vilma, dawna gwiazda estrady, która lata świetności ma już za sobą. Pozostała jednak wyzwoloną, zadbana i dystyngowaną starszą panią. Matka z córką różnią się od siebie jak dwie krople wody.

Helena ma też córkę Laurę, z którą doskonale się rozumieją. Laura ma chłopaka Jakuba, nie poświęca mu jednak zbyt dużo uwagi. Z tego wszystkiego doszło do tego, że Helena i Jakub spędzają ze sobą upojną noc… Kiedy wszystko wychodzi na jaw, akcja filmu się jeszcze bardziej rozkręca….

Odważne sceny seksu: w łóżku, w antykwariacie, mnóstwo gołych piersi; świetne dialogi i ciągłe zwroty akcji. A do tego typowe życiowe przygody sprawiają, że od filmu nie sposób jest się oderwać, mimo iż trwa 2 godziny. Polecam!!!

W odpowiedzi na polskiego bączka, naszego hita na prezydencję w KE przedstawiam czeską cepelię.

Mało jest na świecie narodów, które mogą się pochwalić takim bogactwem sztuki ludowej jak Czechosłowacja. Ogromne bogactwo, niekończące się kształty, kontrasty, ale także finezja to cechy charakterystyczne sztuki ludowej Czech i Słowacji.

Początków tej sztuki należy upatrywać jeszcze w czasach średniowiecznej Europy, gdzie na terenach dzisiejszych Czech i Moraw krzyżowały się szlaki handlowe. Piękne wzory ludowe powstały z dobroci i pracowitości tamtejszej ludności. Tradycje te zostały przekazane przyszłym pokoleniom. Poza tym, hafty przyczyniły się do odrodzenia tożsamości narodowej Czechów po klęsce pod Białą Górą.

Oprócz haftów wykonywano ludowe rękodzieła także w drewnie, gipsie, piasku, ceramiki oraz z różnych włókien. Każdy z tych dzieł charakteryzował się bogatym zdobieniem na brzegach i dbaniu o każdy szczegół.

opracowanie własne

Chory Czechofil nadrabia filmowe zaległości…

Tym razem film z 1985 roku – polsko – czechosłowacka produkcja. Fajnie się ogląda, gdy jeden bohater mówi po polsku a ten drugi, Czech to rozumie  Trochę przydługi, a gra aktorska Emilki mnie nie powaliła.

Opowieść o dziecku boleśnie skonfrontowanym z rzeczywistością wojny. Droga małej Emilki przez złowrogi las śmierci i cierpienia rozpoczyna się w chwili, gdy hitlerowcy zabijają jej ojca, a matkę wywożą w nieznanym kierunku. Następnie dziewczynka trafia do Łodzi. Tu, w Głównym Urzędzie Badania Ras i ds. Przesiedleń dziękuje Opatrzności, że dała jej jasne włosy i błękitne oczy. Zakwalifikowana jako typ nordycki unika brutalnego traktowania, któremu poddawane są inne dzieci. Zamiast bólu fizycznego czeka ją jednak inny – związany z niszczeniem rodzinne i narodowej tożsamości. Emilka przechodzi proces germanizacji w paramilitarnym zakładzie wychowawczym. Następnie trafia do rodziny komendanta obozu pracy. Tu ma być ostatecznie przygotowana do funkcji wzorowej niemieckiej dziewczyny, mającej w przyszłości rodzić III Rzeszy nieustraszonych niemieckich żołnierzy. Jego żona, Frida, przykuta do wózka inwalidzkiego, znęca się nad dziewczynką. Ostra interwencja Kukucka przerywa te praktyki. Kukuck ma nadzieję, że zdobywa miłość dziecka . . . Gdy wojska niemiecka zaczynają się wycofywać, Kukuck zostawia żonę. Zabiera Emilkę i w cywilnym ubraniu, z cudzymi dokumentami, ucieka. Jako były więzień otrzymuje zezwolenie na pobyt w strefie angielskiej. Rozpoznany ginie z rąk goniącego go tłumu. Emilka odnajduje matkę w praskim mieszkaniu.

„Ropojady” to w zasadzie 20-minutowa studencka etiuda Jana Sveraka – późniejszego zdobywcy Oscara za film „Kola”. Szlag może trafić Polaka na myśl, że Czesi, nawet w półamatorskich rzeczach, biją nas pomysłem i realizacją na głowę.

Tytułowe stwory to najbardziej „cywilizowane” osobniki, jakie pojawiły się na ziemi. Przynajmniej jeżeli wziąć pod uwagę tę ”brudniejszą” stronę związaną z cywilizacyjnym postępem. Ropojady żywią się bowiem odpadami w rodzaju oleju silnikowego, ropy, plastiku i innych rzeczy, które często kojarzą nam się z ekologicznym zagrożeniem. Za to zabójczy jest dla nich np. tlen. Na poszukiwanie mitycznych stworów (nikt ich nie widział) wyrusza grupa naukowców pod wodzą pewnego zoologa. Towarzyszy im ekipa dokumentalistów. Udaje im się znaleźć martwego przedstawiciela tajemniczego gatunku (zmarły w wyniku zachłyśnięcia się czystym powietrzem). Sekcja zwłok wykazuje, że Ropojady są perfekcyjnie przystosowane do funkcjonowania we współczesnym świecie, a idealnym miejscem dla nich, o czym niebawem się przekonamy, jest czeska Praga…

Niesmowity pomysł, świetna realizacja, szybki rytm czyli dobry montaż, napięcie, humor, przekonywująca gra aktorów  i ten swoisty czeski dystans do rzeczywistości…

Najbardziej mnie zdziwiły te potworki – że się ruszały, jadły, wdychały spaliny, a wszystko takie realistyczne. I całość trwa niestety tylko 20 minut.

Relacja z premiery Gottlandu w Ostrawie

„Doceniliśmy, że Pan Szczygieł dał nam wolną rękę i mamy nadzieję, że nie będzie rozczarowany” – powiedział reżyser Jan Mikulášek. Wtóruje mu dramaturg Marek Pivovar – „W sztuce było kilka rzeczy, których w książce nie było. Na przykład finał sprawy z Helenou Vondrackovou, która procesowała się  z Martą Kubišovou.

„Bardzo mnie ciekawi, co reżyser zrobił z postacią Heleny. Gdyby nie było Vondrackovej, nie było by książki. Spotkałem ją 10 lat temu i opowiadała mi o Kubisovej. Postanowiłem, że się nauczę czeskiego i przeprowadzę z panią Martą wywiad”. Lidove Noviny kładą nacisk na fakt, że Szczygieł opanował biegle język czeski. „Bohaterami mojej książki są prawdziwi ludzie. Boję się, że aktorzy grający te postaci mogą mówić rzeczy, które nigdy nie padły z ust tych bohaterów. Oczekuję premeiry w napięciu”.

Kulisy tragedii i sukcesów, obraz niekończącej się kariery Karela Gotta i przymusowej „nieobecności” represjonowanej piosenkarki Marty Kubišovej – nic nie powinno być dla Czechów zaskakujące, a tym bardziej śmieszne. A jednak, gdy nieopuszczający sceny aktorzy wcielają się w kolejnych „znanych”, gdy padają kolejne daty, fakty, cytaty, można odnieść wrażenie, że Czesi słyszą o opisanych przez Szczygła wstydliwych i tragicznych epizodach XX-wiecznej czeskiej historii po raz pierwszy. A do tego z każdego zdania śmieją się jak z dowcipu.

W wydobyty z „Gottlandu” chronologiczny ciąg zdarzeń Mikulášek wmontował serię komicznych powtórzeń. Rozproszonym opowieściom nadał wspólne tło i rytm. Wybrał czeskie „znaki szczególne” – konformizm, odporność na nacjonalistyczny patos.

„Bardzo udana i odważna sztuka” – tak mi napisał Szczygieł w mailu tuż po premierze.