„Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu” przypomina „Sensacje XX wieku”. Mógłby to czytać Wołoszański.
Takie były moje pierwsze skojarzenia, gdy zacząłem czytać książkę Piotra Majewskiego. Ostatnie lata przed II wojną światową widziane z perspektywy Czechosłowacji to polityczny thriller, a nieraz też kryminał lub zgoła horror. Tak właśnie prowadzona jest ta opowieść, której monachijski finał znamy już na początku. Mimo to zaskakujące zwroty akcji, intrygi i afery szpiegowskie sprawiają, że historyczna przecież publikacja, trzyma w napięciu niemal do samego końca.
Autor trzyma się faktów, pozwala sobie jedynie lekko ubarwiać historię, dociekając co też mogli mieć na myśli poszczególni aktorzy dramatu. Najwięcej uwagi poświęca postaci kluczowej dla czeskiej polityki – Edwardowi Benešowi. Ukazuje małostkowość i krótkowzroczność pazernych polityków nie tylko w Czechosłowacji, ale też w Polsce, Francji, Wielkiej Brytanii, czy Austrii. Przedstawia grę wywiadów, w której nic nie jest jasne, a każdy niemal agent próbuje rozgrywać własne partie, nie zawsze związane z życzeniami jego mocodawców. Dodaje szczyptę obyczajowej pikanterii i skandalu, oraz całe mnóstwo nacjonalizmu i kompleksów narodowych. Na kartach powieści trudno znaleźć choć jednego prawdziwego męża stanu. Roi się za to od postaci prawdziwych, po ludzku walczących ze swymi słabościami i okazjonalnie zdobywającymi się na akt heroizmu. Więcej niż odwagi jest tu jednak patetycznych zapewnień, chaotycznego kunktatorstwa, które znamy z własnego podwórka.
Od początku wiemy kto z tej partii wyjdzie zwycięsko. Bez tej książki możemy jednak nie uświadamiać sobie jednej rzeczy. II Wojna Światowa nie zaczęła się 1 września 1939. Ona trwała przynajmniej od remilitaryzacji Nadrenii, a być może dłużej. Im więcej czytam o 20-sto leciu międzywojennym, tym bardziej utwierdzam się w przekonaniu, że I Wojna Światowa nie skończyła się, a jedynie zawarto podczas niej rozejm, który nikogo nie satysfakcjonował. Czechosłowacja (obok Etiopii, Hiszpanii, Austrii) była jednym z pierwszych państw dotkniętych wznowieniem działań wojennych.
„Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu” to dobra książka historyczna, którą można czytać jak powieść.
Dla mnie 8/10.
Autor: Michał Mucha
czechofil.com 